Paszkowski Franciszek (1853–1926), adwokat, poseł do sejmu galicyjskiego, dyrektor Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń. Ur. 27 IX w Warszawie, był synem Józefa Edmunda (zob.) i Seweryny ze Stompfów (1820–1897), bratem Leona (zob.). Uczęszczał do II Gimnazjum w Warszawie, gdzie w r. 1870 otrzymał świadectwo dojrzałości. W t. r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa UJ, które kontynuował na uniwersytecie wiedeńskim. Stopień doktora praw uzyskał 18 I 1876 na UJ. Początkowo pracował w sądownictwie; w l. 1876–7 jako auskultant w Wyższym Sądzie Krajowym w Krakowie, w r. 1877 awansował na adiunkta, a w l. 1878–81 był sekretarzem rady tegoż sądu. Następnie przeniósł się do Ekspozytury Prokuratorii Skarbu w Krakowie, gdzie w l. 1881–5 pracował jako koncypient. W r. 1886 otworzył własną kancelarię adwokacką, którą prowadził do r. 1906. Po zmarłym w r. 1883 stryju Franciszku (zob.) otrzymał majątek Tonie w pow. krakowskim. Związał się z konserwatystami i szybko zaczął odgrywać poważną rolę zarówno w krakowskim „Czasie”, jak i w życiu politycznym i społecznym miasta. Jako członek Komitetu Redakcyjnego „Czasu” był doradcą w technicznych sprawach wydawnictwa, a równocześnie publikował w piśmie artykuły na tematy polityczne i gospodarcze. W r. 1890 został wybrany na radnego miejskiego; był członkiem wielu sekcji i komisji: statutowej, gazowej, teatralnej, wodociągowej, statystycznej, prawniczej, której był przewodniczącym w l. 1904–5. W r. 1890 wchodził w skład komitetu zajmującego się sprowadzeniem zwłok Adama Mickiewicza, w r. 1896 należał do komisji uczczenia Jana Matejki, a w r. 1902 opracował projekt emerytur dla artystów teatru miejskiego. Ponadto brał udział w obradach Rady Miejskiej, której członkiem był aż do kwietnia 1905.

Z ramienia konserwatystów P. został w r. 1892 posłem do sejmu galicyjskiego, wybrany z kurii gmin wiejskich pow. krakowskiego, co zresztą zręcznie wykpiło krakowskie pismo humorystyczne „Diabeł”. Powołany w t. r. na sekretarza sejmowego, pełnił te obowiązki do r. 1896. Równocześnie należał do wielu komisji sejmowych, jak administracyjna, szkolna, budżetowa, gminna, prawnicza. Od r. 1896 był sekretarzem komisji budżetowej. Ponownie mandat poselski otrzymał w r. 1898, tym razem z większych posiadłości obwodu krakowskiego i nadal wchodził w skład kilku komisji: budżetowej, włościańskiej, reform agrarnych i wodnej. Posłował do r. 1908; wielokrotnie przemawiał w sejmie, m. in. w sprawie poprawy materialnej sytuacji nauczycieli (1892), kredytu włościańskiego (1896), ustawy budowlanej dla wsi (1898), budowli wodnych i melioracji (1901), ustawy łowieckiej (1907). Zgłosił też szereg istotnych wniosków, jak np. odnośnie do zakazu budowy w rejonach fortecznych, zmiany ustawy drogowej oraz podniesienia hodowli bydła (1894), spraw szkolnych (1892, 1893 i 1897), o subwencje dla Macierzy Polskiej (1902) oraz Tow. Sztuk Pięknych (1903). Ponadto od r. 1885 był P. członkiem Rady Powiatowej krakowskiej, od r. 1890 zastępcą prezesa Wydziału Powiatowego, a w l. 1896–1904 prezesem. Od r. 1905 był nadal członkiem Rady Powiatowej i Wydziału Powiatowego aż do r. 1918.

«Spokojny, umiarkowany, kierujący się rozwagą» („Czas”), P. rozwinął również, obok politycznej, działalność społeczną i gospodarczą. Interesowały go zwłaszcza instytucje komunalne i bankowe. W Powiatowej Kasie Oszczędności (PKO) był od r. 1886 członkiem komisji kontrolującej kasy, przez krótki czas radcą prawnym, a od r. 1890 zastępcą prezesa Wydziału. Wniósł nie tylko znaczną wiedzę o zagadnieniach finansowych, ale również zastosował nową metodę pracy w PKO. W l. 1897–1904 był prezesem Wydziału PKO. W okresie jego prezesury PKO przeniesiono do własnego gmachu przy ul. Pijarskiej 1. Od r. 1905 był nadal członkiem Wydziału PKO. Podobnie jak stryj Franciszek P. związał się z Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie. W l. 1891–7 był zastępcą pierwszego dyrektora, a w jesieni 1897 wszedł w skład Rady Nadzorczej. Domagał się wówczas terytorialnego rozszerzenia działalności Towarzystwa i unormowania stosunków służbowych pracowników. W r. 1897 wybrany został również do komisji dla zmiany statutu Towarzystwa. Ponownie był zastępcą pierwszego dyrektora w l. 1898–1903. W styczniu 1904 wybrany na dyrektora referenta, zwracał szczególną uwagę na sprawy asekuracyjne, poprawę bezpieczeństwa i ochronę od ognia. Od r. 1911 był naczelnym dyrektorem Towarzystwa, a po r. 1918 jego dożywotnim kuratorem. W r. 1918 powierzono mu godność wiceprezesa Polskiego Tow. Ubezpieczeń od Ognia i na Życie w Warszawie. Tradycyjnie, po stryjecznym dziadku gen. Franciszku (zob.) i stryju Franciszku, przejął opiekę nad komitetem utrzymania Kopca Tadeusza Kościuszki; od r. 1876 był sekretarzem komitetu, a od r. 1884 przewodniczącym. Liczne pamiątki związane z Kościuszką oraz gen. Franciszkiem Paszkowskim przekazał Muzeum Narodowemu w Krakowie.

P. opracował rozprawkę pt. Reforma podatkowa (Kr. 1897), a ponadto opublikował pozostawione w rękopisie przez gen. Franciszka Paszkowskiego prace dotyczące Kościuszki. P. był członkiem i współzałożycielem wielu towarzystw, jak Związku Handlowego Kółek Rolniczych w Krakowie, z którego powstał później Syndykat Rolniczy, Tow. Wzajemnej Obywatelskiej Pomocy, przekształconego następnie w Bank Ziemski. W l. 1886–1913 był członkiem Wydziału Tow. Kredytowego Ziemskiego, a od r. 1913 jego prezesem. Od r. 1905 wchodził w skład Rady Nadzorczej Banku Krajowego, a w okresie pierwszej wojny światowej był wiceprezesem Rady Nadzorczej tegoż Banku i Rady Administracyjnej Galicyjskiego Wojennego Zakładu Kredytowego. Ponadto od r. 1890 był członkiem i działaczem Tow. Prawniczego oraz wiceprezydentem Rady Dyscyplinarnej Krakowskiej Izby Adwokackiej. Był również członkiem Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Zmarł 29 V 1926 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Odznaczony był Orderem Żelaznej Korony III kl. i Orderem Franciszka Józefa.

P. rodziny nie założył.

Estreicher w. XIX; – Doerman A., Towarzystwo Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie, 1861–1911, Kr. 1911 s. VII, 204–7, 218 (fot.); Kraków Mickiewiczowi. Praca zbiorowa pod red. D. Rederowej, Kr. 1956; Księga pamiątkowa półwiekowej działalności Powiatowej Komunalnej Kasy Oszczędności w Krakowie, 1882–1932, Kr. 1932 (fot); Szypowska M., Asnyk znany i nieznany, W. 1971; – Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957; Hoesick F., Powieść mojego życia, Wr. 1959 I; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego, 1892–1907; Szematyzmy Król. Galicji, 1877–1914; – „Czas” 1897 nr 163 (dot. matki), 1912 nr 82, 1926 nr 122–4; „Diabeł” 1892 nr 2; „Kłosy” 1884 t. 1 s. 36; „Nowa Reforma” 1926 nr 122, 125; – Arch. Państw. w Kr.: Arch. m. Kr. Spis ludności 1890 t. 1 poz. 512, 1910 t. 5 poz. 94, 1921 t. 4 poz. 684; Arch. UJ: S. II 514, 519, 459; B. Jag.: rkp. 7336, 8078, 8081, 8085, 8086, 8090, 8095, 8100; B. Ossol.: rkp. 11789; B. PAN w Kr.: rkp. 1990 k. 44–52.

Irena Homola